Orta çağlarda Avrupa, tamamiyle skolastik düşüncenin etkisi altındaydı. Yani tüm kültürel, entelektüel yaşam kilise yönetiminin denetiminde bulunuyor ve din kurallarının zaman içerisindeki katılaşmış kuralları tarafından çevreleniyordu. Bu zamanlar Avrupa’da meraklı, sorgulayıcı biri olmak için oldukça kötü zamanlardı. Zira kilisenin uygun bulmadığı bir konuda fazla soru soracak olursanız, bundan dolayı cezalandırılabilirdiniz. Fakat Orta Çağ’da ortaya çıkan islam toplumlarında durum Avrupa’daki gibi değildi. Yaşam yine dinsel kurallara, Kur’an’da yer alan ayetlere ve hadislere göre düzenleniyor olsa bile, bilimsel gelişme önü açılan bir olguydu. O zamanlar Avrupa’da çoğunlukla yasak olan Antik Yunan düşünürlerinin eserlerini çeviren müslüman bilim insanları, islamiyette bilimin gelişimini bir başka aşamaya getirdiler.
‘İslamiyette bilim’ deyince akla belli başlı isimler gelecektir; İbni Sina, El Kindi, Farabi ve matematiğin gelişim serüveninin en önemli yolcularından olan Harezmi...
Harezmi Kimdir?
Harezmi, M.S. 780 yılında İran’ın Harezm bölgesindeki Hive kentinde dünyaya gelmiş bir bilim insanıdır. Matematik, coğrafya, gökbilim ve algoritma üzerine yaptığı çalışmalarla insanlığın bilgi birikimine büyük katkılarda bulunmuştur. Bugün ‘Matematik nedir?’ sorusuna kolaylıkla cevap verebilmemizi sağlayan düşünürlerden biridir. Bu önemli bilim insanının kişisel yaşamına dair bilgiler oldukça sınırlıdır. Doğum tarihi, ailesi ve nereli olduğuna dair farklı yaklaşımlar öne sürülmektedir.
Neler Yapmıştır?
Peki Harezmi’yi biz nelerden biliyor, nelerle hatırlıyoruz? Harezmi, o dönemdeki en gelişkin matematik sistemlerinden olan hint rakamları üzerine uzmanlaşmış ve çalışmıştır. Verdiği eserler sayesinde, 12. yüzyıl Avrupa düşünürleri, ondalık sayılar ve ‘sıfır’ gibi temel matematiksel kavramları rahatlıkla kullanabilir olmuşlardır. ‘Tamamlama ve Dengeleme ile Hesaplamaya Dair’ isimli kitabı, doğrusal ve ikinci dereceden denklemlerin dünyadaki ilk sistematik çözümünü sunmuştur.
Cebir sisteminin atası veya kurucusu olarak tanımlanan Harezmi’nin bu alandaki çalışmaları, 16. yüzyıla kadar Avrupa’daki eğitim kurumlarında temel matematik ders kitabı olarak kullanılmıştır. Batlamyus’un kaleme aldığı ‘Coğrafya’ isimli yapıtı incelemiş, düzenlemiş ve güncellemiştir. Bütün bunların yanında, astronomi ve astroloji alanlarında da önemli çalışmalar yapmıştır.
Halen kullanmakta olduğumuz bazı kelimelerle, Harezmi’nin matematiğe olan katkılarının önemini anlarız. Örneğin ‘cebir’ kelimesi, kendisinin ikinci dereceden denklemleri çözmekte kullandığı iki işlemden biri olan ‘el-cebir’den gelmektedir. Algoritma kelimesi ise doğrudan düşünürün isminin Latince karşılığından (Alguarismo) türemiştir.
Harezmi’nin tüm çalışmaları, tüm düşüncesi, günümüzde çözmeye çalıştığımız matematik problemlerinde, kullandığımız trigonometrik fonksiyonlara, gökbilimcilerin hesaplamalarında kullanılmaktadır. Nerede, ne zaman doğduğunu tam olarak bilmediğimiz bu büyük bilim insanı, hayatını vakfettiği tüm bu emeğiyle aslında her gün bizim aramızda, bizimle birlikte yaşamaktadır.
